semaver
New member
Plajların çoğu kıyılarda, bazıları nehir ve göl kenarlarında yer alır ve keyif alınıp hayran olunacak yerlerdir. ‘Aktif olarak tehlikeli’ olarak adlandırılan kıyı bölgesinin bir parçasıdırlar. Başta plajlar olmak üzere bu alanların çoğu risk altındadır çünkü uzun yıllar boyunca çökeltilerin dinamikleri dikkate alınmadan kalıcı insan istilası yaşanmıştır. Kıyıların ve plajların dinamiklerini inceleyen ve simüle eden bir bilim ve mühendislik uzmanlığı (İspanya’da Yollar uzmanlığı kapsamında) mevcuttur, ancak bu çalışmaların sonuçları yakın zamanda uygulanmaya başlamıştır ve çoğu durumda zaten çok geç olmuştur.
Plajlar, kıyılarında kırılan dalgalar nedeniyle genellikle döngüsel olarak sürekli değişimler yaşayan dinamik sistemlerdir. Hayatta kalmaları, dalgalarla ilişkili yüksek enerji dinamiklerine tepki verme yetenekleri sayesindedir. Dalgaların etkilerinden biri de kumun bir yerden başka bir yere hareketi ile ilişkili olan erozyondur. Bu süreçte plajın zarf adı verilen aktif kısmı kilit rol oynuyor.
Sahilin gelgitin üzerinde kalan kısmı ve kum tepeleri, fırtınalara tepki veren ana kum deposudur. Konuma bağlı olarak (açık deniz, korunaklı kıyı, nehir ağzı…), plajlar yıllıktan on yıla kadar döngüler yaşar ve kumun doğal hareketi açısından onlarca metrelik yanal hareketler ve dikey hareketler meydana gelir. 5 metreye kadar gözlendi.
Kumu aktarma mekanizmalarından biri de kumu yüksek alanlardan denize doğru aktaran rip akıntılarıdır. Bu mekanizmada, dalgalar için hareketli engeller görevi gören çubuklar önemli bir rol oynamaktadır. Bu çubuklar düşük enerjili bölgelerde kıyıya yakındır, ancak yüksek enerjili bölgelerde kıyıdan uzaklaşırlar. Sörfçüler bunu iyi biliyor. Tüm bu dinamikler bize doğal bir süreç olan erozyonla kumun kaybolmadığını, ya kıyı boyunca başka bir yere ya da tekrar içeriye doğru taşındığını anlatıyor. Bu süreçler siklonik bölgelerde en büyük büyüklüklerine ulaşır.
Sürdürülebilir kıyı yönetimi
Plajı dengede tutan sürecin tamamına negatif geri besleme veya otomatik ayarlama adı verilir ve plaja çarpan dalgaların enerjisinin azaltılması amaçlanır. Kumun hareketi dalgaların enerjisini arttırdığında süreç olumlu hale gelir. Mesela bir iskele önü derinlik arttığında. Bu nedenle, plaj kabuğunun büyüklüğü ve dinamiklerinin incelenmesi sürdürülebilir kıyı yönetimi için esastır.
Erozyon, insan faaliyetleri plajın aktif kısmının önemli bir yüzey alanını işgal etmeye başladığında veya dalgaların doğal yönlerini değiştirdiğinde sorun haline gelir. Örneğin kum tepelerini ortadan kaldırmak veya dalgakıranlar veya setler inşa etmek. Birçok yerde insan yapımı altyapı doğrudan kıyı risk bölgelerine girmektedir. Bu nedenle bu alanlar için erozyondan kaynaklanan risklerin değerlendirilmesi ilgi çekicidir. Sahildeki kumulların ve arkasındaki serbest yüzeyin 30 metrelik gerilemesi, altyapının (konut, yol vb.) kıyı şeridine ulaştığı yerle aynı şey değildir.
Plajlar, kıyılarında kırılan dalgalar nedeniyle genellikle döngüsel olarak sürekli değişimler yaşayan dinamik sistemlerdir. Hayatta kalmaları, dalgalarla ilişkili yüksek enerji dinamiklerine tepki verme yetenekleri sayesindedir. Dalgaların etkilerinden biri de kumun bir yerden başka bir yere hareketi ile ilişkili olan erozyondur. Bu süreçte plajın zarf adı verilen aktif kısmı kilit rol oynuyor.
Sahilin gelgitin üzerinde kalan kısmı ve kum tepeleri, fırtınalara tepki veren ana kum deposudur. Konuma bağlı olarak (açık deniz, korunaklı kıyı, nehir ağzı…), plajlar yıllıktan on yıla kadar döngüler yaşar ve kumun doğal hareketi açısından onlarca metrelik yanal hareketler ve dikey hareketler meydana gelir. 5 metreye kadar gözlendi.
Kumu aktarma mekanizmalarından biri de kumu yüksek alanlardan denize doğru aktaran rip akıntılarıdır. Bu mekanizmada, dalgalar için hareketli engeller görevi gören çubuklar önemli bir rol oynamaktadır. Bu çubuklar düşük enerjili bölgelerde kıyıya yakındır, ancak yüksek enerjili bölgelerde kıyıdan uzaklaşırlar. Sörfçüler bunu iyi biliyor. Tüm bu dinamikler bize doğal bir süreç olan erozyonla kumun kaybolmadığını, ya kıyı boyunca başka bir yere ya da tekrar içeriye doğru taşındığını anlatıyor. Bu süreçler siklonik bölgelerde en büyük büyüklüklerine ulaşır.
Sürdürülebilir kıyı yönetimi
Plajı dengede tutan sürecin tamamına negatif geri besleme veya otomatik ayarlama adı verilir ve plaja çarpan dalgaların enerjisinin azaltılması amaçlanır. Kumun hareketi dalgaların enerjisini arttırdığında süreç olumlu hale gelir. Mesela bir iskele önü derinlik arttığında. Bu nedenle, plaj kabuğunun büyüklüğü ve dinamiklerinin incelenmesi sürdürülebilir kıyı yönetimi için esastır.
Erozyon, insan faaliyetleri plajın aktif kısmının önemli bir yüzey alanını işgal etmeye başladığında veya dalgaların doğal yönlerini değiştirdiğinde sorun haline gelir. Örneğin kum tepelerini ortadan kaldırmak veya dalgakıranlar veya setler inşa etmek. Birçok yerde insan yapımı altyapı doğrudan kıyı risk bölgelerine girmektedir. Bu nedenle bu alanlar için erozyondan kaynaklanan risklerin değerlendirilmesi ilgi çekicidir. Sahildeki kumulların ve arkasındaki serbest yüzeyin 30 metrelik gerilemesi, altyapının (konut, yol vb.) kıyı şeridine ulaştığı yerle aynı şey değildir.